Document acties
Inzoomen 3: Wereldtentoonstelling Parijs 1867
De voorplaat van de Franstalige catalogus die Van Kempen had laten maken ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling in Parijs, staat bol van verwijzingen naar de voor die tijd succesvolle, moderne fabriek. Deze wordt in vol ornaat, goud omlijst, gepresenteerd met rokende schoonstenen in een lommerrijke omgeving. Naast deze rokende schoorstenen is links in de achtergrond een trein te zien die het zilver vanuit de fabriek transporteert.
De omranding van de fabriek bevat eveneens veel betekenisvolle informatie: het predicaat Roijale (koninklijk) prijkt bovenaan in het midden, direct onder de Nederlandse leeuwen die het gekroonde wapen flankeren. Aan de boven- en zijranden worden voorbeelden getoond van pronkstukken en serviezen, aan de onderkant liggen een lauwertak en diverse onderscheidingen die de fabriek ten deel zijn gevallen. Links- en rechtsonder staan ronde plaquettes afgebeeld met portretten van Van Kempens illustere, zeventiende eeuwse voorgangers: Adam van Vianen en Johannes Lutma. Daaronder liggen de gereedschappen van de ambachtelijk werkende zilversmid: een hamer, beitel, tang en ponsje. Hiermee liet Van Kempen aan een internationaal publiek zien dat hij de hoogstaande zilversmeedkunst uit de zeventiende eeuw voortzette, het ambacht in ere hield, kunstwerken produceerde en tegelijkertijd een moderne fabrikant was die zijn sporen had verdiend tot ver over de grenzen. Een afbeelding, kortom, die helemaal past in de tijd van de industriële vooruitgang.
Foto van de etalage van de stand van J.M. van Kempen &
Zonen op de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1867; inv.
nr. 945
De grote pronkstukken op de voorplaat van de catalogus, ontbreken echter binnenin. Daar zijn voornamelijk afbeeldingen van serviesgoed (waaronder driedelige theeserviezen, kandelaars, olie- en azijnstellen en servetbanden) en schepwerk opgenomen en enkele bokalen en tafelmiddenstukken. 1
Op de etalageramen van Van Kempens stand in Parijs, werd de moderniteit en internationale uitstraling van de fabriek goed benadrukt: ‘PROCEDE Méchanique A VAPEUR’ (productie met stoommachines) en vertegenwoordigingen in Parijs, Florence, Sheffield en New York, zo is te lezen.
De in Parijs tentoongestelde pronkstukken zijn op deze en andere foto’s in groten getale terug te vinden. We zien tafelmiddenstukken in de vorm van kleine monumenten of rijk versierde, zilver gemonteerde kristallen schalen, inktstellen, een nautilusschelp met zilvermontuur, bokalen in diverse formaten, kandelabers, bloemenvazen, serviezen en ook tafelzilver. Op onderstaande detailfoto is in het midden een tafelstuk te zien, het monument ´Admiraal van Wassenaar´ uit 1857, dat was vervaardigd voor Otto baron Van Wassenaer Catwijck (1823-1887). Het werd dus, tien jaar later, door Van Kempen van de eigenaar geleend om te kunnen exposeren in Parijs. 2
| ||||||
Rechts daarnaast staat een tafelstuk dat nu tot de museale Zilver Top 100 behoort: een kristallen schaal in rustieke stijl uit 1863. Sinds 1858 had Van Kempen deze typische vorm van een stronk toegepast bij onder andere kandelabers. 3 Bovenaan de stronk wordt de kristallen schaal ondersteund door druivenbladeren waartussen trosjes druiven hangen. Aan de voet van dit tafelstuk bevonden zich, zoals te zien is op de foto uit 1867, een hertenbok en een hinde. Deze zijn tegenwoordig niet meer op het stuk aanwezig, maar er zijn nog wel twee gaatjes in de voet te zien. Op de voet prijkt de inscriptie: ‘Aan Mr. N.F. van Nooten (zijn gewezen voogd) voor de vele zorgen en blijken van genegenheid toegewijd door J.J. van Geuns’.
Tussen al dit fraaie en uiterst luxueus ogende zilverwerk, stond een zilveren vaas die volledig uit de toon viel, op onderstaande foto te zien onderaan, rechts van het midden. Op de detailfoto is te zien dat het om een strak gemodelleerde, gladde vaas gaat met één oor, waarin een kaartje gestoken is met de toelichting: Vase en zinq - [2e regel onleesbaar] - Sans Soudure - Par Le Procédé Electromécanique.
Foto van zilveren pronkstukken van J.M. van Kempen & Zonen bij de
Wereldtentoonstelling in Parijs 1867; inv.nr. 945 en detailfoto
Dit was de vaas waarover de jury van de wereldtentoonstelling zich het hoofd boog. Hoewel het procédé van galvanoplastiek wel al bekend was en werd toegepast in de zilversmeedkunst, was het nog nooit eerder vertoond dat een voorwerp uit één stuk, in plaats van uit twee helften, (sans soudure betekent: zonder soldeernaad) was vervaardigd. Deze techniek was ontwikkeld door Louis van Kempen, zoon van Johannes Mattheus, die in Utrecht een technische opleiding had genoten en daar in aanraking was gekomen met de galvanotechniek. Meer over dit procédé staat vermeld bij het thema Ambacht en Industrie. 4
Vier jaar eerder, in 1863, was er in Nederland een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor een op te richten nationaal gedenkteken ter gelegenheid van de viering van het vijftig jarig koningschap. Prins Frederik, de enige nog levende zoon van Koning Willem I, was erevoorzitter van de commissie voor dit op te richten monument dat zou komen te staan in het toenmalige Willemspark (nu Plein 1813 geheten) in Den Haag. Aangezien de keuze voor de vormgeving van het monument jaren duurde, werd pas eind 1867 de opdracht verstrekt voor het maken van de beelden. Dat Van Kempen deze opdracht kreeg was ongetwijfeld (mede) te danken aan het positieve rapport van galvano-expert Von Jacobi over de vernieuwende toepassing van de galvanotechniek. De beelden voor het monument zouden volgens deze methode in koper worden gemaakt. 5
Het nationaal gedenkteken werd op 17 november 1869 onthuld in bijzijn van de koninklijke familie. Johannes Mattheus had zich intensief bemoeid met de organisatie van de feestelijke onthulling. Zijn voltallige personeel was aanwezig, gekleed in de kleuren van het Huis van Oranje, en er werden banieren rondgedragen met de namen van de uitvinders van de galvanoplastiek. 6 Ook de pers werd uitgebreid geïnformeerd. Het leverde Van Kempen senior en beeldhouwer Joseph Jacquet de onderscheiding Officier in de Orde van de Eikenkroon op, terwijl zoon Louis van Kempen werd benoemd tot Ridder in dezelfde orde.
Foto van zilveren tafelstuk van het Nationale
Gedenkteken, 1870; inv.nr. 949
In opdracht van de plaatselijke commissies die sinds 1863 betrokken waren bij de totstandkoming van het monument werd bij van Kempen voor Prins Frederik, hun erevoorzitter, een zilveren tafelstuk besteld van dit Nationaal Gedenkteeken. Dit werd hem aangeboden ter gelegenheid van zijn verjaardag op 28 februari 1870. 7
RKD, vK&B, inv.nr. 439. Het betreft stukken die na 1875 zijn verkocht, aldus een mondelinge toelichting van Annelies Krekel.
De Lorm 1995, p. 213. Het was gemaakt als herinnering aan zijn illustere vooraderen. Hun maritieme heldendaden waren op de op de basis gemonteerde plaquettes gememoreerd. Het monument werd in 1857 geschonken aan het fregat Admiraal van Wassenaer ter gelegenheid van de ingebruikname van dit schip, waar het waarschijnlijk een plaats kreeg in de eetzaal van de commandant. Nadat het schip in 1913 uit de vaart werd genomen, werd het monument als tafelmiddenstuk gebruikt in de Marine Club in Den Helder.
Ibidem, p. 228. Als inspiratie voor deze rustieke stijl worden genoemd de zilveren kandelabers en glazen schalen op zilveren voet van enkele zilverfabrikanten uit Birmingham. Deze stukken waren te zien op de wereldtentoonstelling in London, die door een aantal werklieden van Van Kempen werd bezocht dankzij een beurs van Koning Willem III.
RKD, vK&B, inv.nrs. 259-261 bevat correspondentie rond de opdrachtverstrekking en het verloop van het vervaardigingsproces van de beelden. Zie archief De Van Kempen Stichting (0792), inv.nr. 16 voor transcriptie van het rapport van Von Jacobi.
Meyjes 2017, pp. 32-38. Artikel met uitgebreide achtergrond over de opdrachtverstrekking en het fabricageproces van de beelden op het herdenkingsmonument op Plein 1813.
RKD, vKB, inv.nr. 259. Brief met persbericht van J.M. van Kempen aan de Redactie van het Dagblad van Zuid-Holland en ’s-Gravenhage d.d. 16 november 1869.
Stubbé, pp. 161-163.