Museale bedrijfscollectie van Van Kempen & Begeer

Annelies Krekel-Aalberse (1940), zilverexpert en oud conservator van de Van Kempen & Begeer bedrijfscollectie, was ruim dertig jaar nauw betrokken bij Van Kempen & Begeer. Zij was de drijvende kracht achter de vorming van de bedrijfscollectie van zilveren voorwerpen die zijn vervaardigd door Van Kempen & Begeer en de diverse rechtsvoorgangers. ¹

Sinds 1974 hield zij zich bezig met het de eerste, globale ordening van het bedrijfsarchief. Op de immense zolder van de zilverfabriek in Voorschoten deed zij regelmatig vondsten van vergeten en verspreid geraakte archiefdelen, waaronder dozen met tekeningen. Het archief vormde een onmisbare bron voor de vele publicaties van haar hand die in de loop der jaren zijn verschenen. Het is aan Annelies Krekel te danken dat de archieven van Van Kempen & Begeer en van de verschillende rechtsvoorgangers als geheel bij elkaar werden gehouden. Mede door de inspanningen van Joost Willink, adviseur van het toenmalige Instituut Collectie Nederland, kon het archief in 2009 worden overgedragen aan het RKD. 

Annelies Krekel adviseerde Bas Begeer, de toenmalige directeur, over aankopen voor de uitbreiding van de bedrijfscollectie.  Zij organiseerde zo’n twintig exposities over negentiende eeuws zilver, zilver in Art Nouveau en Art Deco stijl en modern zilver, zowel in Nederland als in Duitsland en België, waarbij stukken uit de Van Kempen & Begeer bedrijfscollectie regelmatig te zien waren.

Tijdens haar werkzaamheden aan het archief, groeide in samenspraak met Bas Begeer het idee een bedrijfscollectie te vormen van door Van Kempen & Begeer en rechtsvoorgangers vervaardigde objecten. ² Toen Van Kempen & Begeer zich begin jaren zeventig heroriënteerde op meer eigentijdse producten, bleken tal van onverkoopbare zilverwerken uit de diverse winkels te zijn beland op de zolder van de zilverfabriek in Voorschoten. Onder het zilverwerk dat uit de dozen tevoorschijn kwam, zaten onder andere uitgevoerde ontwerpen van Carel Begeer, Christa Ehrlich, Emmy Roth en Gustav Beran. Een aantal van deze winkeldochters van toen – tegenwoordig gezochte collectors items – werd opgenomen in de bedrijfscollectie en maakt nu deel uit van de museale Zilver Top 100.


Tafelmiddenstuk naar ontwerp van G.W. van Dokkum, 1875In de loop der jaren kon de collectie gestaag worden uitgebreid met zilverwerken uit de negentiende eeuw. Naast aankopen op veilingen werden er ook op andere wijze uitzonderlijke zilverwerken aan de bedrijfscollectie toegevoegd. Eén van die stukken was een imposant tafelornament, dat in 1875 als huwelijksgeschenk was aangeboden aan de Leidse hoogleraar mr. W. van der Vlugt en dat zijn nazaten wilden verkopen. ³ Het stond lange tijd opgesteld op een prominente plaats in de ontvangsthal van de zilverfabriek en is nu één van de pronkstukken uit de Zilver Top 100. 

Tenslotte was er nog een (goedkopere) manier om de verzameling te verrijken. Eind jaren zeventig steeg door speculatie in Amerika de zilverprijs explosief, hetgeen ertoe leidde dat een groeiend aantal particulieren zilver kwam aanbieden bij de zilverfabriek in Voorschoten, waar het zilver werd inkocht tegen smeltprijs. ⁴ Af en toe zaten daar ook stukken bij die een mooie aanvulling bleken op de eigen collectie. 

De Stichting Het Van Kempen & Begeer Museum stelde aanvankelijk delen van de bedrijfscollectie tentoon in de galerij en de bovenzaal van de winkel op het Noordeinde in Den Haag. In 1978 werd een groot aantal objecten in bruikleen gegeven aan het Nederlands Goud-, Zilver- en Klokkenmuseum in Schoonhoven. In 2009 heeft het museum enkele honderden stukken (variërend van tafelzilver tot pronkstukken) kunnen aankopen uit deze historische bedrijfscollectie die in nog geen veertig jaar werd gevormd. ⁵ Bij de selectie voor deze grote aanwinst werd gekozen voor een breed scala aan gebruiksvoorwerpen uit de periode 1835 tot 1970 die in de verschillende productieplaatsen werden gemaakt: Voorschoten (J.M. van Kempen), Utrecht (J.M. van Kempen en C.J. Begeer) en Zeist (Gerritsen & Van Kempen). Representatieve voorbeelden van de verschillende zilverstijlen – waaronder twintigste eeuwse ontwerpen van Carel Begeer, Christa Ehrlich, Emmy Roth en Gustav Beran -  en van de uiteenlopende productietechnieken hebben ook een belangrijke rol gespeeld bij de selectie voor deze aankoop. Deze zorgvuldige keuzes, mede gemaakt op basis van het door Joost Willink uitgebrachte rapport in 2005, zorgden ervoor dat een belangrijk deel van de bedrijfscollectie, dankzij de genereuze financiële steun van diverse fondsen, bij elkaar kon blijven en dat er een permanent onderkomen werd gevonden in de vaste opstelling van het Nederlands Zilvermuseum Schoonhoven.

Bekijk hier de film uit 2011 over de van Kempen & Begeer fabrieken, gemaakt in opdracht van het Nederlands Zilvermuseum Schoonhoven ten behoeve van de presentatie Zilvertafel-Tafelzilver.